Tutunamayanlar

Tutunamayanlar - Oğuz Atay

Puan Tablosu

YazarOkur'lar (7)	Editör (9.3)
Kitapevi (8.5)	Sosyal Medya (9.3)

Arka Kapak Bilgisi

Tutunamayanlar Özet

Bilindiği üzere bu romana Türkiye’de ilgi son yıllarda fazlasıyla artmıştır. Bu artışın nedeni bana göre, popüler kültür içinde ve sosyal medyada sıkça romanda geçen sözlerin paylaşılmasıdır. Kabul etmek gerekirse romanda çok çarpıcı sözlerin olduğunu bir gerçektir. Nitekim bu sözler sanıldığının aksine çok farklı anlamları da içinde barındırır. Öncelikle bu kitaba başlamadan önce en dikkat çektiğim husus eserin adıydı. Tutunamayanlar tabiri çok çarpıcı gelmişti. Çünkü kim, neye, neden tutunamıyor sorularını da beraberinde getiren bir kitap adı olmuştur. Tutunamayanlar; kendi yaratılışı ya da hayattan beklentisi itibariyle onu hayatta bulamayan, çevresinde göremeyen, dolayısıyla bir tür hayal kırıklığı içerisinde olan ve ne yapacağını bilmez bir konumda kalan kişilere denir. Günümüzde de bu kavram geçerliliğini koruduğu için bana yabancı gelmedi. Roman karakterlerine bakıldığında ise kendi hayatımızdan, çevremizden hatta zaman zaman kendimizden bile bahsedildiğini düşünebiliriz. Bu tanım beni yansıtır diyebiliriz. Tabii ki hayatın herkese her beklediğini sunmayacağını biliyoruz. Fakat yine de hayat içerisinde mücadeleyi bırakıp yılmamak lazım. Tutunamayanlar, intihar olayı ile başlamış ve onun çevresinde gelişen olaylarla devam etmişti. Oğuz Atay’ın bunu anlatması okurun hayattaki o mücadeleyi bırakmamasını göstermektir. Çünkü eğer bırakırsa başına neler geleceğini anlatır. Yani Oğuz Atay’ın vermek istediğini mesajı kısaca söyleyecek olursak; kendinizi hayatta var kılabilmek için mücadele edindir. Oğuz Atay, tutunamamaya çok geniş bir perspektiften bakar. Herhangi spesifik bir şeye tutunamamaktan ziyade bunu okurun kendi algısına bırakmıştır. Unutmamalı ki her bireyin tutunamadığı veya tutamadığı bir şey mutlaka vardır. Geçmişten günümüze, hayat şartları değişse de değişmeyen bir olgudur bu.

Tutunamayanlar hakkında birçok çalışma ve inceleme yapılmıştır. Nitekim bu durum eserin hacimli olmasının yanında içinin, dıştan görünenden daha fazlasını içermesinden kaynaklıdır. Günümüzde popüler edebiyatın en çok satan eseri olan Tutunamayanlar’ı ilk okuyuşta anlamak pek mümkün değildir. Hatta belli bir bilgi birikimine sahip olmadan da anlaşılabilecek türde bir eser sayılmaz. Esere başlamadan önce Oğuz Atay’ın hayatı hakkında bilgi edinmek de fayda vardır. Çünkü her ne kadar edebiyat eserleri kurmaca olsa da içinde birtakım gerçeklikler de barındırır. Yazarın hayatı bir bakıma metne dâhildir. Okur olarak esere başlamadan önce ilk olarak yazarın hayatına, nerede doğup büyüdüğüne, hangi dönemde yaşadığına bakılmalıdır. Böylece o eserin yazıldığı dinamiklere ve dolayısıyla esere daha bilinçli yaklaşırız. Yani okur olarak yazarın hayatını bilmeliyiz. Daha sonra esere geçmemiz gerekmektedir. Eseri okurken, eğitim düzeyimiz, mesleğimiz, yaşadığımız çevre hatta o döneme dair farklı yaklaşımlar bulunabilir. Herkes, bu açıdan aynı metni farklı açılardan okumaya meyillidir.

Tutunamayanlar, Türk edebiyatında çığır açmış bir romandır. Bunun nedeni Oğuz Atay’ın Türk edebiyatında geleneksel çizgiden çıkarak bambaşka bir türü romana getirmiş olmasıdır. Bunlar; modernist ve postmodernist roman türleridir. 19 yüzyıl gerçekçi romanı, materyalist, pozitivist bir dünya görüşüne dayanıyordu. Herkesin aynı şekilde algıladığı nesnel bir dünya görüşü vardı. 19. Yüzyılın gerçekliğe güvenli ve iyimser bakışı herkes için sorgusuz sualsiz ortak bir dünya görüşü yaratmıştır. Ancak 20. Yüzyıla gelindiğinde durumlar değişir. Özellikle Birinci Dünya Savaşı’nın toplumlara etkisi bu iyimser havayı yok etmiş ve gerçekliğin ne olduğu sorgulanmaya başlanmıştır. 20. Yüzyıl yazarları, 19. Yüzyılda olduğu gibi topluma değil, insanın iç dünyasına ve bilincin karmaşıklığına yöneldiler. Klasik gerçekçi romanın öğeleri olan olay örgüsü, karakter ve çevre modernist romanda önemini yitirmiştir. Bunların yerine örüntü, simge, imge, ritim gibi öğeler geçmiştir. İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra postmodern dediğimiz roman akımı hem 19. Yüzyıl gerçekçi romanını hem de modernist romanın dayandığı estetiği yetersiz bulmuştur. Postmodernistlere göre romanın işlevi gerçeği yansıtmak veya örüntülerin kurgusuyla, simgelerin, motiflerin düzenlenmesiyle elde edilecek bir biçim estetiği sunmak değildir. Buradaki yazarlar kurmaca kavramını romanın konusu haline getirmeye çalışmışlardır. Postmodernist yapıtlar üstkurmaca özelliğine sahiplerdir. Ancak bu işlevi romana yerleştirerek bilinçli olarak vurgulamak ya da parodisini yapmak suretiyle ele alırlar. Oğuz Atay’da bir parodisttir. Fakat asıl parodistler okurlardır. Gerçekçi yazarlar, okura eserin kurmaca olduğunu unutturup gerçekmiş hissi uyandırırlardı. Dolayısıyla yazarın başlıca kaygısı anlattığı olayların, karakterlerin inandırıcı ve gerçekçi olması yönündeydi. Postmodern yazarlar tam tersine, romanın uydurma olduğu olgusunun altını çizerler. Zaten Tutunamayanlar’ın da herkes okusun ve anlasın diye yazılmış bir kitap olmadığını biliyoruz. Yani okunma kaygısı Oğuz Atay’da yoktur. Gerçekçi romanın parodisini yaparak, anlatı öğeleri arasında oyunlar kurarak gerçeklikle kurmaca arasında varsayılan bağları sorgularlar. Bu bağlamda postmodern romanın bir özelliği de sanatı bir tür oyun olarak görmesidir. Oyun oynama bilinçli şekilde yer alır. Oğuz Atay’ın da yaptığı tam olarak budur. Roman, oyunlar üzerine kurulmuş ve bir bakıma eseri eğlenceli hale getirmiştir. Denilebilir ki Tutunamayan romanının bir ayağı modernde bir ayağı da postmoderndedir. Tutunamayanları anlamak için öncelikle bu iki çağdaş roman türünü zihnimizde tutmalıyız.

Oğuz Atay’ın hayatı bakıldığında ilk olarak babasının baskısı altında kaldığı görmüştür. Yani aşırı sert ve kontrolcü bir baba figürü ile karşılaşırız. Bu nedenle Oğuz Atay annesine sığınmış ve daha çok annesinin desteğini görmüştür. Oğuz Atay için çok yönlü bir insan diyebiliriz. Bunu eserine fazlasıyla yansıtmıştır. Çok yönlü bir insan olması aslında yazdığı eserin her yeni okumada yeni şeyler keşfetmeye açık olduğunu gösterir. Mühendis olmasına rağmen hemen hemen her konuyla ilgilenmiştir. Eserde birçok alana dair bilgiye yer verilir. Tarih, edebiyat, mühendislik, müzik, kimya, felsefe gibi bilimlerden yararlanıp, bunlarla ilgili bilgileri de içermesi bakımından çok değerli bir roman haline gelmiştir. Atay’ın hayatında kızıyla mektuplaştıkları bilinir. Bu noktada dikkat çeken, şey, mektuplaşma olurken Oğuz Atay’ın yurt dışında bir hastanede tedavide olmasıdır. Kızıyla uzun zamandır görüşememiştir. Hasta haliyle kızından gelen mektuplardaki imla kurallarını önemsemiş ve düzeltmesi gereken yerler hakkında onu uyaran cevap yazmıştır. Bu bilgiden yola çıkarak anlıyoruz ki Oğuz Atay dilbilgisine önem veren birisidir. Fakat Oğuz Atay’ın kızına yazdığı bu yazıyı doğru bulanlar olduğu gibi eleştirenler de vardır. Bana göre Oğuz Atay gibi bir yazarın bu hassaslığı göstermesi gayet doğaldır. Kendi kızının iyiliği için ona doğrusunu öğretmiştir. Çocuğun ilk öğretmeni ebeveynleridir. Bu nedenle yaptığını doğru buluyorum ben de olsam bu şekilde davranırdım.

Tutunamayanlar, okuru düşündürmeye yöneltir. Eserin başlarında Oblomov’dan bahsedilmiştir. Edebiyat okuduğum ve bu eseri bildiğim için cümlede geçen kitabı araştırmadan da Oğuz Atay’ın neden bu örneği verdiğini anlayabildim. Ancak farklı bir alanda bilgili kişiler belki bu eseri hiç duymadığı için merak ederek ve araştırıp okuma eğilimine giderler. Kendi bilgimiz dışındaki alanlarda verilen bilgilerde romanın her yerinde bu merak duygusu uyanır. Oğuz Atay okuyucuda merak uyandırmaya çalışır. Bazen de yanlış bilgi vererek okuyucuyu bu şekilde araştırmaya teşvik eder ve doğruyu bulmalarını sağlar. Bilindiği üzere Oğuz Atay’ın dile hâkimiyeti ve dilbilgisi çok iyidir. Bu yeteneğini dili farklı şekillerde kullanarak öne sürdüğü de olmuştur. Örneğin; arabanın arka koltuğu yerine kanepe demesi gibi. Bugün bakıldığında kanepe sözcüğünü arabalar için kullanmayız. O zaman demek oluyor ki Oğuz Atay burada bir söz oyunu yapmıştır. Okurun ilgisini çekmek için söz oyunlarına başvurmuştur. Benim en çok ilgimi çeken oyun otobüs durağı oyunuydu. Burada zamana karşı bir mücadele söz konusudur. 14-0 zamana karşı bir galibiyet vardır. Esere bakıldığında göze çarpan birçok yazım yanlışı vardır. Bunların bazılarını Oğuz Atay bilinçli olarak yapmıştır. Bilmeden yaptığı düşünülemez çünkü dili kullanımı buna müsait etmez. Mesela bilinen yazarların isimlerini yanlış yazarak okurun bu yanlışı fark edip araştırmasını istemiştir. Atay’ın bu eserini 40’lı yaşlarda yazdığını biliyoruz. Dolayısıyla bu noktada aklımıza bu kadar bilgi birikimine nasıl sahip olduğu geliyor. Hem başarılı bir mühendis olup hem de iyi bir edebiyatçı olmasını çok okumasına bağlayabiliriz. Yine de sahip olduğu bilgi birikimi ilgimi çeken bir noktadır. O dönemde bilgiye ulaşmanın zorluğu ve imkânsızlığında bunu başarması Oğuz Atay’ı dönemindeki çağdaşlarından ayırmamızı sağlamıştır. Romanın bir yerinde tarihçi demek yerine ‘’müverrih’’ ve ‘’müşterek’’ sözcüklerini kullanmıştır. Bunlar Öztürkçe sözcüklerdir. Tutunamayanları diğer romanlardan ayıran bir özellikte çeşitli üsluplara yer vermesidir. Osmanlıca, Türkçe ve Öztürkçe sözcüklerden faydalanarak bir bakıma okurun dikkatini çekmesini amaçlar. Sadece üslup açısından değil romanın içerisinde ansiklopedi, günlük, şiir, tiyatro, mektup gibi çeşitli söylemlere yer vermiştir. Eğer eseri doğal okur olarak araştırmadan veya merak etmeden okursak Oğuz Atay’ın vermek istediği bilgilere ulaşamayız. Aynı zamanda tam anlamıyla anlatılanlarla bağlantı kurmamız zor olacağı için kitabı sıkıcı ve anlamsız bulabiliriz. Romanın bir yerinde Turgut Reis’ten bahsederken bir anda tarihe ve coğrafyaya kayan başka bilgiler vermiştir. Tutunamayanlara eleştiri getirecek olursam bu da sadece bütün bilgi birikimini esere sığdırmaya çalışılmış olmasıdır. O kadar çok bilgi vardır ki Oğuz Atay ne biliyorsa kitaba yazmış denebilir. Bütün bilgi birikimini bu kitaba aktarmış ve eserini kaleme alırken ciddi emek sarf etmiştir. Zaten herkes okusun, anlasın diye yazmadığını yani okunma kaygısı olmadığını biliyoruz. Hatta eserini yazdığı zaman çok kalın diye hiçbir yayınevi basmak istememiş, döneminde hoş karşılanmamıştır. Kendisi de okurun neye ilgisi varsa onu araştıracağının farkındadır. Bu nedenle her kesime hitap etmeye çalışmaz. İroni ve hicivlere de yer vermiştir. Kurmaca hikâyeler anlatılır. O hikâyeleri doğru olmasa da o kadar gerçekçi anlatır ki okuyucuyu bir an gerçek zannettirir.

Her okurun kitabı kendine göre değerlendirme ölçütü vardır. Herkes aynı mesajı alacak veya sona ulaşacak diye bir şart söz konusu değildir. Fakat herkes tarafından kabul edilen birtakım olgular da vardır. Bu kitabın Türk edebiyatında çığır açtığı ve yeni bir tarz yaratması gözle görünen somut ve değişmez bir gerçektir. Oğuz Atay’ın bilgi dağarcığının çok kapsamlı olmasını akış içinde daha önce bildiği bilgileri oraya yerleştirmesiyle somutlaştırabiliriz. Onları zaten biliyordur, okumuştur. Eserini kaleme alırken bir anda düşüncelerinin arasına gelenleri akışa yerleştirmiştir. Yani yazma sırasında özel bir arayış içinde olmadığını söyler. Bilgiler dağınık ve karmaşık şekilde eserde var olmuşlar. Özellikle yazacaklarının yanı sıra araya sıkıştırdığı bilgiler bana da kendisinin zaten bildiği bilgiler gibi geliyor. Eserin bir bölümünde Orhun Yazıtlarından bahsetmesi ilgi çekiciydi. Çünkü bu yazıt Türklerin bilinen ilk yazılı belgelerindendir. Oğuz Atay yeni bilgiler verdiği gibi var olan bilgileri hatırlatması açısından da okuru ihmal etmemiştir. Oğuz Atay’ın Türkçesi iyi olduğu gibi yabancı dillere de hâkimdir. Fransızca, İngilizce ve Almancası iyidir. Bu dillerdeki kelimeleri okunuşlarıyla yazar. Örneği; papyon kelimesini kullanmıştır. Bu kelime Fransızcadır.

Sonuç olarak bu romanı okumaya başlamak demek derin bir bilgi dağarcığını da beraberinde getirir. Okumaya ilk başladığımda bu durum beni zorladı ve bir o kadar da yordu. Fakat yine de bu asla okunamayacak bir eser olarak görülmemelidir. Herkes mutlaka birkaç kez okuyup farklı yorum ve bilgilere ulaşarak esere daha farklı bakabildiğini görmelidir. Oğuz Atay’ın bilinçli yaptığı kelime oyunları üzerinde durmuştur. Tarihsel bir kişinin adını yanlış yazılıp aslında okura onun doğrusunu öğretmeyi hedeflemiştir. Oğuz Atay’ın entelektüel seviyesinin yüksek ve çok bilgili biridir. Kendi okurunun art alan bilgisinin yüksek olmasını istemektedir. Bundan dolayı sanat, edebiyat, kimya, matematik, müzik ve mühendislik gibi birçok alandan söz etmiştir. Modernizm olgusu Türk edebiyatında postmodernizm ile birlikte yer almıştır. Bu eserde de karşımıza çıkan bireyin tutunamamaya karşı duyduğu yalnızlık ve bir tutunma çabası vardır. Oğuz Atay bireyin karşı çıkışını ve çevresiyle iletişim kuramayıp yalnızlaşan bireyi yansıtmıştır. Üst kurmaca yapılmış yani romanın yazılış hikâyesi anlatılmıştır. İki ön söz olması esere başlamadan kafa karışıklığa sebebiyet verir. Birinde bu eserin tamamen gerçek kişi ve olaylardan söz ettiği söylenirken diğerinde ise kurmaca olduğu öne sürülür. Bu da dikkatimi çeken bir detay oldu. Bir diğer ilgi çekici kısım ise Günseli’nin Turgut’a Selim’i anlattığı kısımdır. Burada anlatılanlar sayfalarca noktasız ve virgülsüz süren cümlelerden ibarettir. Kimin konuştuğu belli olmayan ama bir aşk söyleminden söz edildiği vurgulanan bu bölümü okurken cümlelerin bitmemesi şaşırtıcı ve değişik bir detay olarak karşıma çıktı. Bir edebiyatçı olarak noktalama işaretlerinin olmaması beni rahatsız eden bir husus oldu. Bir edebiyatçı ve doğal okur kimliklerimle esere bakışım bu şekildedir. Editör olarak puan verecek olursam eğer bu 9 olur. Çünkü eserde bilinçli veya bilinçsiz yazım yanlışları olduğunu söylemiştim. Oğuz Atay’ın bilinçli yaptığı yanlışlar, okuru doğru bilgiye ulaştırma da bir araç niteliğindedir. Fakat bilinçsiz şekilde, bu hatayı Oğuz Atay’ın yapamayacağını düşündüğüm, yayınevinden kaynaklı yazım yanlışları da dikkatimi çekti. Kitabın hacimli olmasından ötürü bu yanlışlıkların çok göze batmayacağı düşünülüyor. Art alan bilgim gereği beni rahatsız eden yanlışların olduğunu gördüğüm için bir puanı kırıyorum. Eser tek kelimeyle muazzam. Ona diyebileceğim tek eleştiri aşırı bilgi yoğunluğu olur.

Yazan: Yağmur Duman

Tutunamayanlar Kitap Özeti

HAYATA ‘TUTUNAMAYANLARIN’ ROMANI

Türk edebiyatının en iyi yazılmış eserlerinden biridir Tutunamayanlar. Alışılmış üslubun dışında, yer yer kasvetli, okuyucuyu kızdıran, sevdiren ama bir o kadar da bağlılık yapan, bizi, insanlığı kısaca hayatı anlatan bir roman… Unutulmaz karakterler, Selim Işık, Turgut Özben, Süleyman Kargı, Metin, Esat ve diğerleri… Her biri bir roman karakteri belki… Okuyunca hayattan koparan bir yerlerde Selim var mı, Turgut ben miyim diye düşüncelere daldıran bir metin. Kısacası hayata tutunamayan, gidişatı kabul etmeyen, inkarın ve isyanın romanı.

Aslında bu kitap bir karakter romanı, çok fazla olay örgüsü yok. Oğuz Atay’ı ve eserlerini anlamak için öncelikle karakterleri iyi özümsemek ve iç dünyasını anlamak gerekmektedir. Roman bir trende başlar. Turgut trende tanıştığı bir gazeteciye bir mektupla yazdığı notları gönderir. Mektupta gazetecinin bu ‘eser’i yayınlamayı düşünürse ilgili kimselerle görüşmesini ve onların onayını aldıktan sonra harekete geçmesini ister. Böylece romanımız başlar.

Tutunamayanlar'ın başlıca kahramanları Selim Işık, Turgut Özben, Süleyman Kargı, Metin Kutbay, Nermin Özben, Günseli Ediz'dir. Düşünceleri ve sözü en çok edilen kahraman Selim Işık olsa da olay örgüsü Turgut Özben üzerinden anlatılmaktadır. Evli ve iki çocuk sahibidir. Kahramanlarını “tutunan” ve “tutunamayan” olarak sınıflandırdığımız romanın, her iki kavramın arasında kalan bir karakterdir. Mühendistir ve rahat bir hayatı vardır. Selim’in intiharından sonra, bir dönüşüm sürecine girecek kendi benliğini sorgulamaya başlayacak ve “özben” soyadını alacaktır. 1933 doğumlu ve çocukluğu İkinci Dünya Savaşı’nda geçmiş biridir. Aydınlanmaya üniversite yıllarında başlar ve en çok örnek aldığı kişi ise Selim’dir. Onun gibi çok okumaya özenip okunmadığı birçok kitap almıştır. Fakat iş hayatına atılıp evlenince birincil amacı para kazanıp rahat bir hayat sürmek olmuştur. Fakat Selim’in intiharı onu altüst eder ve arkadaşının hayatını araştırarak bir nevi benliğini bulmaya çalışacaktır. Ki intiharı bir gazete haberinden öğrenir ve çok sarsılır. Öncelikle Metin ve Esat’la konuşur. Metin Zeliha adlı bir kızdan bahseder. Eski sevgilisidir. Selim’in bu kızı Metin’e yakıştırmadığını söyler. Beraber bir tiyatro gurubunda rol aldıklarından bahseder. Metin kızı bırakınca Selim’in ona aşık olduğunu söyler. Fakat kız sonunda başkasıyla evlenmiştir. Esat ise Selim’in okuma tutkusundan ve Oscar Wilde’a olan hayranlığından bahseder. Sonra devreye Süleyman Kargı girer. Süleyman Turgut’a Selim’in şarkı diye yazdığı 600 mısralık bir şiir verir. Bu satırlardan Selim’in düşünen ve sorgulayan ama mutsuz bir insan olduğu anlaşılmaktadır.

Turgut’la tanışmak isteyen, kendini Selim’in arkadaşı olduğunu söyleyen bir kadın gelir. Adı Günseli’dir. Günseli Selim’le nasıl tanıştıklarını, aralarındaki ilişkiyi anlatır. Anlattıklarıyla Selim’in tutunamayan karakteri daha çok ortaya çıkar. Bunları duydukça Turgut, ben o zamanlar neredeydim neden Selim’i anlamadım diye hayıflanmaya başlar. Turgut sonra Selim’in günlüğünü bulur. Günlüğü okudukça Selim’i intihara sürükleyen sebepler bir bir ortaya çıkmaya başlar. Selim’in son zamanlarında “Türk Tutunamayanları Ansiklopedisi” hazırladığı anlaşılır. Hüsnü Ergeç, Ahmet Çekingen, Nazmiye Erdoğdu yazdığı bazı ‘tutunamayan’ karakterlerdir. Turgut bu ansiklopediyle sonuca ulaşır. Selim toplum tarafından kabul edilmeyen, farklı bir kişiliktir. Selim’in de tabir ettiği gibi bir tutunamayandır. Böylece Turgut kendisinin de bir tutunamayan olduğuna karar verir. Sonunda da trende tanıştığı birine yazdıklarını verir ve ortadan kaybolur.

Tutunamayanlar’ın unutulmazlarından, Turgut’un kendi iç benliğini anlattığı Olric diye bir karakteri vardır. Toplumdan uzaklaşıp kendi iç sesini dinlemeye başladığında hep Olric’e başvurur. Olric devamlı ‘efendimiz’ diye hitap eder Turgut’a. Romanın sonunda ise Turgut sadece Olric’le yaşamaya karar verir ve hayattan çıkıp gider.

Tutunamayanlar, anlatım şekli olarak bir devrim niteliğindedir. Türk romanına çağdaş bir görünüm kazandıran ilk eserlerdendir. Bu roman, kişinin benliğini bulma ve sorgulatma kitabıdır. Zekice kurgulanmış eserlerin en güzelidir. İçimizdeki Olric’lere ses vererek kendimizi bulup benliğimizi kabul etmek dileğiyle..

Tutunamayanlar Kitabının Özeti

Turgut Özben arkadaşı Selim Işık’ın kendini vurarak intihar ettiğini bir gazete haberinde görür. Bu intihar onu oldukça etkiler ve bu intiharın peşine düşmeye karar verir. O günden itibaren çeşitli araştırmalar yapar ve Selim ile birlikte kendi benliğini adeta yeniden keşfeder. Selim’in evine gider, annesiyle Selim hakkında sohbet eder. Selim’in odasına girerek eşyalarını karıştırır.

Selim’in daha önce yalnızca adını duyduğu ve Selim’in arkadaşlarını kaynaştırmaktan pek hoşlanmadığı gerekçesiyle tanıştırılmadığı pek çok arkadaşıyla tanışır. Bu kişilerden başlıcaları Süleyman Kargı, Esat, Metin Kutbay ve Günseli Ediz’dir. Selim her arkadaşına sanki bambaşka yüzlerini göstermiştir. Herk arkadaşından Selim’in hiç bilinmeyen yönlerini dinler. Zaman zaman kıskanır zaman zaman Selim’e atılan iftiralara öfkelenir. Tüm bunlar sırasında da yalnız değildir. İç sesi Olric Turgut Özben’e eşlik eder.

Selim’in farklı taraflarını keşfettikçe ve hayatının farklı kavşak noktalarında yaptığı her vazgeçiş ve seçime tutunma olasılıklarını görüp Selim’in nasıl bir tutunamayan haline geldiğini merak eder. Selim mi tutunmayı reddetmişti yoksa tüm bu olasılıklar birer yanılsama mıydı?

Selim’in bir sevgilisi olduğunu öğrenir. Kızın ismi Günseli’dir. Turgut, Selim’e sitem eder; insan bunu da anlatmayacaksa neyi anlatacak arkadaşlarına. Günseli ve Selim bir dargın bir barışık ilişkilerini bir süre sürdürürler. Günseli evlenmek ister Selim ise evliliğe yanaşmaz çünkü gelecek onu kaygılandırır, geleceğe umutsuzlukla bakar ve ölüm korkusu zaten dört bir yanını sarmıştır. Günseli’ye gönderdiği bir mektubun ardında da intihar eder.

Selim kendini yönetemediği fakat bir takım törelerin, kuralların ve alışkanlıkların da kendisini yönetmesine izin vermediği için yaşamına son vermiştir. En azından Turgut böyle inanır ve kendisinin de aynı şeylere tutunmuş olduğunu fark eder. Evlilik, iş, evlat olma, ebeveyn olma ve toplumda bir birey olma gibi çeşitli görevler Turgut’un tutunmasına sağlasa da bu tutunmadan Turgut büyük bir memnuniyetsizlik duyar. Tüm bunlardan sıyrılıp tutunamayan yani Selim Işık olmak için bir yolculuğa çıkar.

Halk ve aydın olarak gruplaştırmanın mevcut olduğunu hepimiz biliriz. Biraz olsun kendini geliştirmeye yüz tutan kişiler halktan sıyrılıp aydın olmaya çabalar. Kitabın başında aydın oldukları izlenimi veren Selim Işık ve Turgut Özben bırakalım topluma yön verip toplumun önüne geçmeyi daha kendi yaşamlarına bile yön veremediklerini görürüz. Turgut Özben, kendini Selimleşmeden önce yumuşakçalar grubuna ait hissettiğini ifade etmiştir. Selim hakkında yaptığı araştırmalar sırasında aslında kendisinin de bir tutunamayan olduğunun farkında varır. Öz benine ulaştığında kendisine de tutunamayanlar ansiklopedisinde bir yer verir. Hatta Garip Yaratıklar Ansiklopedisinde: “Beceriksiz ve korkak bir hayvandır. İnsan boyunda bile olanları vardır. Yalnız pençeleri ve tırnakları zayıftır. Gözleri çok büyük olmakla birlikte, görme duygusu zayıftır. Bu nedenle tehlikeyi uzaktan göremez. İçgüdüleri tam gelişmemiştir. Kendilerini korumayı bilemezler. Din kitapları bu hayvanları yemeyi yasaklamışsa da gizli olarak avlanmakta ve etleri kaçak olarak satılmaktadır. Anlayışlı bakışlarla süzerseniz, hemen yaklaşırlar size. Başları daima önde gezdikleri için çeşitli engellere takılırlar ve her tarafları yara bere içinde kalır.” Tutunamayanları bu şekilde tanımlar. Tutunamayanlara sempati duymamızı sağlayan bir ironi ve mizah vardır söylemlerinde fakat tutunamayanları eleştiren hor gören burjuvayı ise sert bir dille yerer.

Eser büyük bir içeriğe sahiptir. Çeşitli yerlerinde de Cumhuriyetin ilanıyla başlayan dil tartışmalarına göndermede bulunur, tarih tezini, Öz Türkçeçilik akımını, Doğu-Batı tartışmalarını da pek çok yerde eleştirir. Orhun Abidelerini Türk olmayan Türkologların incelemesini ve oraya siyasi sebeplerle uzman göndermemiş oluşumuzu da alaycı bir dille eleştirmektedir. Aynı zamanda da tarihe bakış açımızı eleştirir.

İsa ise yine bir kurtarıcı olarak resmedilmekle birlikte Selim’in ezilenlerin yanında olmak için ikinci kez dünyaya geleceği ifadesi İsa’nın ikinci kez dünyaya gelişi ile ilgili bir parodi olarak nitelendirilebilir.

Selim Işık’ın yazdığını belirttiği öyküdeki “Orkan Talmug, Salgan Saçak, Durman Elger, Yılgın Mete, Gökçin Karma, Düzgen Silik” isimli kahramanlarda geniş bir ideoloji eleştirisinin kahramanıdırlar. Atay, ayrıca giridği sosyalist çevrelerden uzak düşüşüyle ilgili bu kahramanlardan yola çıkarak bize ifade eder: “Kendilerine değiştirme kurulu adını takan bu yedi kişi sabahlara kadar içiyorlar. Bir iş görecekleri yok” Sosyalizme değil ama sosyalist aydınların halka üstten bakış açısı ve yabancılaşmaları dolayısıyla güvenmediğini de dile getiriyordu.

Herkesin bir Tutunamayanlar okuma girişimi vardır, kimisi yarım bırakır kimisi tamamlar. Eminim ki herkesin hayatının farklı bir döneminde tutunamadığı ya da tutunduğu şeyleri sorguladığı olmuştur. İşte böyle dönemlerde de kitabı yeniden elimize alabiliriz diye düşünüyorum. İçerik bakımından oldukça zengin yavaş yavaş okunması gereken bir eser çünkü Oğuz Atay dehası sizi satır aralarında verdiği mesajlarla alt edebiliyor.

Editör: Ceren Kozalıoğlu

Tutunamayanlar Konusu

Türk edebiyatının klasikleri arasında yer alan ve her kitapseverin mutlaka okuması gereken kitaplardan bir tanesi olan Oğuz Atay’ın Tutunamayanlar romanı ilk olarak 1971 yılında yayınlandı. 1972’de ikinci cildi de yayınlanan eser daha sonra birleştirilerek tek kitap olarak okurlara sunulmaya başlandı.

Oğuz Atay Tutunamayanlar kitabı sayesinde o zamanların en prestijli edebiyat ödüllerinden bir tanesi olan TRT Roman Ödülünü kazandı.

Edebiyat dünyasının başkaldırı romanı olarak ünlü eder daha sonrasında birçok yazarı ve eseri de etkilemiş ve Türk edebiyatının şekillenmesine büyük katkı sağlamıştır. Kitabın aynı zamanda Türk edebiyatının çağdaş dünya edebiyatına geçişini de sağladığı düşünülmektedir.

Kitapta Oğuz Atay başkaldırı ve mizahı ile olarak bir araya getirmeyi başarmış ve bunu yaparken mükemmel bir dil kullanmıştır.

Romanın ana karakteri olan Turgut Özben yakın arkadaşı Selim’in intihar ettiğini öğrenince hem onu daha iyi tanımak hem de neden canına kıydığını öğrenmek için onun geçmişini araştırmaya başlar. Selim’in geçmişinden kişiler ile görüşen Turgut Selim’in herkese farklı bir yönünü gösterdiğini fark eder. Arkadaşını daha yakından tanımaya başladığında da onun ve onun gibilerin neden hayata tutunamadıklarını daha iyi anlar.

Tutunamayanlar Soruları ve Cevapları

Tutunamayanlar Yorumları